Cuộc sống của các bản người Mông ở Thái Nguyên đã dần ổn định và khởi sắc. Những dấu chân mải miết di chuyển trên các vách đá tai mèo năm xưa đã chọn được nơi đất lành. Nhờ có những chính sách thiết thực của Đảng, Nhà nước, sự chung tay của cấp ủy, chính quyền, các ban ngành đoàn thể và đặc biệt là sự sâu sát của bộ đội địa phương, mà giờ đây, đồng bào chuyên tâm lao động sản xuất, từng bước hòa nhập vào đời sống xã hội hiện đại, góp phần ổn định kinh tế chính trị xã hội và quốc phòng an ninh trên địa bàn.
Từ khi có nhà văn hóa, bà con người Mông ở bản Lũng Luông như xích lại gần nhau hơn, tình làng nghĩa xóm cũng vì thế mà gắn bó khăng khít hơn. Mặc dù mỗi tháng sinh hoạt 1 lần, nhưng sau chuỗi ngày vất vả mưu sinh, bà con kéo đến nhà văn hoá bản để được nghe cán bộ phổ biến kiến thức mới về khuyến nông, trồng trọt chăn nuôi. Hôm nay cũng vậy, Thiếu tá Đào Chí Thông, cán bộ dân vận Ban CHQS huyện Võ Nhai cũng là người dân tộc Mông đã lặn lội vượt đèo, dốc vào với bà con vừa là để bám nắm tình hình địa bàn vừa tranh thủ tuyên truyền các hoạt động giáo dục quốc phòng, an ninh cho bà con dân bản; tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, anh được bà con coi như người con của bản.
Tiếng khèn réo rắt khắp nóc bản, đỉnh núi báo hiệu cuộc sống của đồng bào người Mông ở Thái Nguyên ngày càng khởi sắc.
Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, ở các xóm, bản người Mông, đạo Tin Lành được chính quyền địa phương công nhận và được tự do truyền đạo. Với tư tưởng tiến bộ, đạo Tin lành hướng người Mông xây dựng nếp sống mới, vệ sinh, tiết kiệm, xóa bỏ những hủ tục rườm rà, tốn kém trong cưới xin, tang ma, cúng bái khi bị ốm đau. Người Mông theo đạo Tin lành đều tu chí làm ăn, không lấy nhiều vợ, không nghiện thuốc phiện, không cướp của, giết người. Những điều răn trong Kinh thánh dạy người Mông biết cố kết cộng đồng, bảo vệ đùm bọc nhau trong đời sống hằng ngày. Tà đạo từ đó mà tự khắc cũng bị bài trừ.
Cùng chuyến vào Lũng Luông với đoàn cán bộ Quân khu 1 mới đây, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Thượng Nung, huyện Võ Nhai Lương Thị Mỹ Chải với dáng người trẻ trung, thư sinh nhưng lại là người có thâm niêm bám bản. Với bước chân nhanh nhẹn, chị dẫn đoàn công tác vượt đèo, lội suối đến với bà con bản người Mông Lũng Luông. Không giấu được niềm vui, Chị Chải cho biết: Trong những năm gần đây, xã đã đề xuất lên các cấp có thẩm quyền nhiều dự án phát triển kinh tế, xã hội cho đồng bào người Mông; đã có nhiều mô hình được triển khai cho hiệu quả thiết thực, điển hình như mô hình chăn nuôi bò vỗ béo được bà con nhân rộng, trở thành động lực xoá đói, giảm nghèo cho bà con người Mông.
Cô giáo Đinh Thị Hoa, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lũng Luông phấn khởi khi chúng tôi thăm trường. Cô bảo, trường được xây bằng nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước, địa phương và viện trợ của các tổ chức quốc tế; Trường có 22 giáo viên giảng dạy ở 5 lớp, học sinh chủ yếu là con em đồng bào dân tộc Mông. Những năm qua, đội ngũ giáo viên đã không quản đường đèo vất vả, đi bộ vài ba cây số đường rừng là bình thường đến từng hộ dân người Mông tuyên truyền cho con trẻ đến lớp. Nhờ sự miệt mài tuyên truyền vận động, đến nay các gia đình người Mông đều tin tưởng cho con em đến trường học con chữ. Cô giáo Lý Thị Sia, giáo viên lớp 4 cho biết: Mình là người Mông sinh ra lớn lên ở vùng đất này, mình hy vọng sẽ góp phần nhỏ bé của mình dạy dỗ các em học sinh có kiến thức, có trí tuệ để sau này các em trưởng thành, cùng nhau xây dựng bản làng giàu đẹp hơn...
Bao năm qua, người Mông ở Thái Nguyên như con dê núi, đã bám móng vào biết bao mỏm đá tai mèo nơi Lũng Cà, Lũng Luông, Lũng Hoài miền Thượng Nung; đã thúc đầu gối vào ngực khi leo biết bao con dốc về Bản Tèn, Khe Cạn, Văn Lăng; đã đi qua Khau Lầu, Pác Máng, Định Biên, vượt suối sâu tới Đồng Tâm, Động Đạt... nhưng đó đã là ký ức của những chuyến đi nhiều chục năm về trước. Còn những năm trở lại đây, người Mông ở Thái Nguyên đã có đường bê tông về bản, nhà cửa khang trang, ruộng nương xanh mát. Đời sống của đồng bào người Mông ngày càng được khởi sắc nhờ những chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước và sự nhiệt tình giúp đỡ của bộ đội.
Trao đổi với chúng tôi, đồng chí Nguyễn Thanh Hải, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Thái Nguyên cho biết: Thời gian qua với sự phối hợp nhịp nhàng, ăn ý giữa Tỉnh ủy Thái Nguyên với Bộ tư lệnh Quân khu 1 vấn đề du canh, du cư ở tỉnh Thái Nguyên đã được giải quyết khá triệt để; đời sống của hơn mười nghìn bà con đồng bào dân tộc Mông di cư từ các tỉnh lân cận đến với Thái Nguyên hiện nay đã có nhiều khởi sắc; tỉnh sẽ tiếp tục có những chủ trương, giải pháp chăm lo cho đồng bào dân tộc thiểu số nói chung và đồng bào dân tộc Mông nói riêng trong quá trình hoà nhập cộng đồng xây dựng Thái Nguyên giàu về kinh tế, vững về chính trị, mạnh về quốc phòng, an ninh…
Nhìn lại mấy mươi năm đi qua đời người, biết bao hộ đồng bào Mông cực nhọc mưu sinh mà lòng thao thức nhớ tiếng khèn. Ngỡ rằng, thứ âm thanh của quê hương sẽ chẳng bao giờ được cất lên ở một miền đất khác, thì nay, tiếng khèn kỳ diệu ấy lại được tái sinh, ru hồn người mê đắm tìm về những giá trị xưa cũ. Bao năm vắng bóng tiếng khèn, cộng đồng người Mông ở Thái Nguyên đã tự viết lên bằng chính nghị lực và đôi bàn tay lao động của mình. Để rồi hôm nay, lúc nông nhàn, họ đã có thể thảnh thơi ngơi tay cày, tay cuốc mà nắn nót phím khèn. Vang trong không gian mênh mang của núi rừng, khèn kể về những cơ cực của kiếp người sống đời du canh, du cư, mải miết đuổi chim, tìm thú; khèn cảm động vì những chính sách định canh định cư của nhà nước, của quân đội dành cho đồng bào; khèn réo rắt tươi vui gieo hy vọng về cuộc đời ấm no bền vững cho muôn đời con cháu mai sau.
Bài và ảnh: KHƯƠNG DOÃN
Kỳ 1: Xu hướng di cư của đồng bào Mông và những vấn đề đặt ra với quốc phòng - an ninh
Kỳ 2: Định canh định cư, nỗ lực thoát nghèo